Daar hebben we een neus voor

Onze neus bevat miljoenen geurreceptoren die samen maximaal 1 biljoen geuren kunnen onderscheiden. Daarmee doet een mens qua reukvermogen niet onder voor een hond of een rat. Via geuren kunnen we emoties ruiken en worden we ook gewaarschuwd of verleid.

Waarom vinden we dat poep vies ruikt en is de geur van vers gebakken brood heerlijk? Het zijn voor het grootste deel aangeleerde reacties, volgens Jasper de Groot, postdoctoraal geuronderzoeker bij de Universiteit Utrecht. “Voor baby’s is poep een heel natuurlijke, lichaamseigen geur. Pas als ze de afkeer op het gezicht van volwassenen zien en horen: ‘bah, vies!’, leren ze dat ze van poep moeten afblijven.”

Geuren spelen al voor de geboorte een rol in ons leven, vertelt De Groot, die onderzoek doet naar de rol van geur in de communicatie. “In de baarmoeder kan een baby via het vruchtwater al geuren onderscheiden. Als een kind voor de geboorte bijvoorbeeld gewend raakt aan de geur van alcohol, kan dat bij een baby al zorgen voor een voorkeur voor alcoholgeur.”

Waarschuwing en verleiding

Anders dan vaak wordt gedacht, kan een mens bepaalde geuren net zo goed ruiken als een hond of een rat. Ook mensen kunnen bijvoorbeeld een zwak spoor van chocoladegeur door een grasveld volgen. We kunnen zelfs emoties bij een ander ruiken, zoals angst, afkeer of blijdschap. “Door processen in het lichaam die een rol spelen bij die emoties komen er moleculen vrij die we onbewust ruiken”, legt De Groot uit. Elk mens draagt een specifiek lichaamsgeur bij zich die wordt bepaald door zijn unieke genenpatroon, maar ook bijvoorbeeld door wat hij eet. De belangrijkste functies van geuren zijn echter waarschuwing en verleiding. Zo kunnen we ruiken of we geen bedorven voedsel eten en ruiken we dat er brand is. En kunnen we anderen verleiden met parfum of zelfgemaakte appeltaart. “Maar”, waarschuwt De Groot, “voor vrijwel alle geuren geldt dat een overdosis afstoot. Een beetje parfum is lekker, veel parfum vinden we storend.”

Nieuwe geuren

Ons reukvermogen neemt af naarmate we ouder worden doordat er geurreceptoren in de neus afsterven. En dat kan leiden tot somberheid: je komt niet meer in aanraking met geuren die tot emoties kunnen leiden. Een troost: we kunnen onze geurreceptoren blijven trainen, volgens De Groot. “Blijf je bewust van geuren door erover te praten en regelmatig nieuwe geuren op te zoeken. Als je binnen blijft, ruik je heel weinig, doordat mensen hun eigen vertrouwde omgeving niet ruiken. Alleen daarom al is het goed voor ouderen om naar buiten te gaan.”

ONVZ in samenwerking met NRC Media. Beeld: Van Lennep

11 feiten over neus en reuk

1. Ruiken is simpel gezegd een reactie op moleculen die bij het ademhalen via de neus ons reukepitheel bereiken. Dat is een soort plaatje ter grootte van een postzegel helemaal boven achter in de neus, waaraan de moleculen blijven plakken. De zenuwen aan dat plaatje sturen de reukprikkels naar het reukcentrum in onze hersenen, waar de moleculen worden omgezet in een geurwaarneming.
2. In Nederland zijn naar schatting 250.000 mensen met een reukstoornis. De belangrijkste oorzaken zijn: een trauma aan het hoofd, (chronische) verkoudheid, neuspoliepen of ontsteking van de bovenste luchtwegen. De verzamelnaam voor deze stoornissen is dysosmie. Wie helemaal niets ruikt, lijdt aan anosmie.
3. Mensen met een grote neus ruiken niet beter dan mensen met een kleiner exemplaar. Zo hebben mannen doorgaans een grotere neus, maar ruiken vrouwen beter. Hun hersenen zijn over het algemeen beter in het herkennen en onderscheiden van geuren.
4. Van alle zintuigen is reuk het beste in staat om herinneringen op te roepen. Dit komt doordat ons geurcentrum dicht bij de hippocampus ligt, de plek in ons brein die herinneringen opslaat en ophaalt.
5. De Schotse Joy Milne kan de ziekte van Parkinson in een vroeg stadium ruiken. Zes jaar voor haar man de diagnose parkinson kreeg, merkte zij een verandering in zijn lichaamsgeur op. Onderzoekers hebben gevonden dat veranderingen in de huid van de patiënten met parkinson inderdaad zorgen voor een typische geur.
6. Er bestaan verschillende soorten reukstoornissen. Bij fantosmie heeft een persoon last van geurhallucinaties. Wie lijdt aan hyperosmie heeft last van overmatige geurwaarnemingen. In het geval van agnosmie worden geuren wel waargenomen, maar de patiënt is niet in staat om de geuren te benoemen.
7. De vorm van onze neus hangt samen met het klimaat waarin we leven. Brede neuzen komen vaker voor in warme, vochtige klimaten. Mensen in gebieden met een koud en droog klimaat hebben vaker een smalle neus. Dat komt doordat een smalle neus beter in staat is ingeademde lucht op te warmen.
8. Dat mensen slechter ruiken dan muizen of honden is een mythe. Honden kunnen inderdaad beter onderscheid maken tussen urine van verschillende collega-honden, maar mensen zijn beter in bijvoorbeeld het onderscheiden van subtiele aroma’s in wijn. Het verschil is dus niet kwantitatief, maar vooral kwalitatief.
9. In hun vruchtbare periode zijn vrouwen gevoeliger voor geuren.
10. Een mens kan tot maar liefst 1 biljoen verschillende geuren onderscheiden.
11. Slechts 4 procent van de mensen heeft zowel een reukstoornis als een smaakstoornis. Toch denken veel mensen met een reukstoornis dat zij óók een smaakstoornis hebben. Dit komt doordat het menselijk lichaam geuren waarneemt via de neus én via de mond. Hierdoor wordt een verminderd reukvermogen vaak verward met een verminderd smaakvermogen.

Bronnen: Reuksmaakstoornis.nl, De Standaard, Quest, De Volkskrant