Je ligt in bed, opent je ogen en zodra je wil bewegen, merk je dat je lijf compleet verlamd is. Om hulp roepen lukt niet; er komt geen woord uit je mond. De paniek slaat toe. Terwijl je in je eigen lichaam gevangen bent, komen je ergste nachtmerries tot leven. Slaapverlamming: een onschuldige maar angstaanjagende slaapstoornis.
Bijna 8% van de wereldbevolking ondervindt wel eens een slaapverlamming. Helaas is het voor sommigen elke nacht raak. Bij een verlamming zijn je spieren tijdens het wakker worden of vlak voor het slapen gaan verlamd, maar je maakt wél alles bewust mee. Hallucineren gaat hier regelmatig mee gepaard: van zwarte schimmen naast je bed zien tot een wezen op je borstkas voelen. Jori van den Boom (35) heeft al jaren last van deze slaapstoornis en vertelt hoe hij zijn nachtelijke worstelingen ervaart.
‘Het begon allemaal toen ik een jaar of acht was. Als ik mijn knuffeldieren een fijne nacht wenste, zeiden ze heel soms welterusten terug. Ik zag hier als kind geen kwaad in en had nooit het gevoel dat ik dit tegen mijn ouders moest zeggen. Nu ik hieraan terugdenk, was dit misschien het eerste teken van mijn slaapverlamming. In mijn tienerjaren — zo rond mijn zeventiende — begonnen de slaapverlammingen. Ik had het gevoel alsof er iets goed mis met me was. Na de eerste verlamming werden de hallucinaties heviger. In mijn twintiger jaren escaleerde het en had ik soms weken achter elkaar tien aanvallen per nacht. Echt ondraaglijk.’
‘Verschrikkelijk. Ik wist niet wat me overkwam. Ik opende mijn ogen en het lukte gewoonweg niet om me om te draaien. Mijn hele lijf was verlamd, behalve mijn ogen. Ik riep om hulp, maar er kwam niets uit me. Met al mijn kracht probeerde ik mijn vingers te bewegen en zelfs dat lukte niet. Opeens kreeg ik het beangstigende gevoel dat er iets of iemand in mijn kamer was. De paniek sloeg bij me toe. Ik zag een donkere gedaante die steeds dichterbij kwam en hoorde keihard gezoem en gesuis. Ik wilde schreeuwen, slaan en rennen, maar kon niets doen. Daar lag ik dan, compleet verlamd, te kijken hoe mijn ergste nachtmerrie op me afkwam. Ik sloeg doodsangsten uit. Vanaf toen zijn de aanvallen eigenlijk alleen maar heftiger geworden.’
‘Ja, zeker. Vanaf toen kwamen ze frequenter voor en werden de hallucinaties realistischer en enger. Ik kreeg (en heb nog steeds) gevoelsmatige, auditieve, tactiele en visuele hallucinaties. Dit betekent bijvoorbeeld dat ik een kwaadaardige aanwezigheid in de kamer voel, voetstappen hoor, stekende pijn voel en de deur open zie gaan. Ik weet nog goed dat een dierbare naaste overleed en dat ik diegene ‘s nachts hoorde fluisteren. Maar ook dat ik, in de tijd dat mijn vrouw zwanger was, elke keer een stem de meest verschrikkelijke dingen hoorde zeggen. Bijvoorbeeld dat onze baby het niet zou halen, heel naar. En het voelt allemaal levensecht.’
‘Als ik merk dat het licht in de kamer verandert, weet ik hoe laat het is. De lichtval lijkt dan namelijk surrealistisch en dat onheilspellende gevoel komt hierna meteen op. Elke keer gebeurt hetzelfde: mijn lijf verlamt en het hallucineren begint. Dan is het afwachten. Het voelt vaak als een eeuwigheid, maar in realiteit duurt zo’n verlamming een paar minuten. Soms vecht ik om mijn vingers en tenen te bewegen om eruit te komen, maar dat helpt zelden. Gelukkig heeft mijn partner er ondertussen een neusje voor gekregen. Ze merkt nu steeds vaker wanneer ik in een verlamming zit door getril of zachte geluidjes en schudt me dan snel wakker. Ik kan niet meteen weer gaan slapen, dan val ik gegarandeerd in de volgende aanval. Eerst dus even rondwandelen of lezen.’
‘Uiteindelijk heb ik om hulp gevraagd bij een Slaap Waak Centrum. Hier onderzoeken en behandelen ze mensen met een slaapprobleem. Ik durfde heel lang niet om hulp te vragen omdat ik bang was dat ik voor gek werd verklaard. Toch ben ik blij dat ik het heb gedaan. Mij werd uitgelegd dat het enorm belangrijk is om een goede slaaphygiëne te hebben. Stress en vermoeidheid verergeren de klachten namelijk. Ik ben daarom van baan geswitcht zodat ik regelmatige diensten werk en een goed slaapritme heb. De aanvallen komen hierdoor minder vaak voor. En heel belangrijk: wees er bewust van dat het ‘maar’ hallucinaties zijn. Het is allemaal niet echt: je brein zorgt voor die verschrikkelijke ervaringen. Je bent eigenlijk aan het dromen. Als je je dit beseft, ben je minder bang en zijn de verlammingen korter en minder intens.’
‘Praat erover. Wees niet bang en zoek steun bij anderen. Ik heb mijn verlammingen heel lang verzwegen en voelde me daardoor enorm eenzaam en onbegrepen. Toen ik het eenmaal vertelde aan mijn vrienden en familie, kwam ik erachter dat ook mensen in mijn naaste omgeving er last van hebben. Het voelde echt bevrijdend om eindelijk mijn ei kwijt te kunnen en om ervaringen te delen. Ik heb daarom speciaal voor mensen met slaapverlamming een Facebookgroep opgericht. Uit de verhalen en reacties in de groep maak ik op dat iedereen het enorm fijn vindt om steun bij anderen te vinden. Kom er dus voor uit. Je zult je veel beter voelen.’
Reinier de Groot, medisch directeur en longarts-somnoloog
Reinier de Groot, medisch directeur en longarts-somnoloog bij het Nederlands Slaapinstituut, legt het uit: ‘Slaapverlamming, oftewel slaapparalyse, is een onschuldige slaapstoornis. Normaal kent slaap vier verschillende fases. Mensen krijgen last van slaapverlamming als ze in of uit de REM-slaap komen. Tijdens de Rapid Eye Movement (REM) slaap worden je emoties en herinneringen verwerkt. Je ogen gaan dan snel bewegen en je begint te dromen. Om te voorkomen dat je de activiteiten in je droom écht gaat doen, treedt een bewust opgelegde spierverlamming op. Als je wakker wordt, krijg je die spierkracht gelijk weer terug. Bij een slaapverlamming gaat het hier mis: je wordt wakker maar hebt je spierkracht nog niet terug. Je lichaam bevindt zich tussen de slaap- en waakfase in. Hierdoor gaan velen hallucineren. Dit kan tussen de vijf en tien minuten duren. Het is dus eigenlijk een stoornis van het wakker worden.’
Zorg voor een goede slaaphygiëne. Slaap zes tot acht uur en op vaste slaap- en waaktijden. Creëer structuur voor jezelf om vermoeidheid te voorkomen.
Leef gezond: beweeg regelmatig, eet gezond, drink weinig koffie en alcohol en zorg voor voldoende ontspanning.
Verminder drukte, zorgen en stress. Werk regelmatige diensten. Zorg voor routine in je leven zodat je weet wat eraan komt.
Slaap ‘s nachts niet op je rug maar in een andere houding.
Wees niet bang en probeer rustig te blijven, want angst intensiveert juist.
Wanneer je als partner een verlamming opmerkt: geef een prikkel, bijvoorbeeld een tik of kneepje.
Probeer een vinger, teen of de gezichtsspieren te bewegen om je lichaam ‘wakker te schudden’.
Wees je bewust van de onschuldigheid van slaapverlamming. De hallucinaties zijn niet echt en je spieren worden door een ‘foutje’ vertraagd wakker.
Benieuwd wat er tijdens een normale slaap eigenlijk in je hersenen gebeurt? We beantwoorden vijf vragen over de invloed van slaap op je brein.
