Is ons brein klaar voor het leven na de lockdown?

Drinken in een volle kroeg, jezelf door een menigte wringen, je vrienden omhelzen bij een verjaardagsfeest. Bruisende, sociale activiteiten zijn we al lang niet meer gewend. Is ons brein wel klaar voor alle prikkels nu het lijkt of de lockdown voorgoed voorbij is?

De langzame terugkeer naar het oude normaal lijkt de bevolking in twee types te verdelen: de een duikt volop in de snelle, levendige samenleving en de ander blijft liever achter in zijn of haar geïsoleerde cocon, ver weg van kolkende mensenmassa’s en sociale interacties.

Grotsyndroom

Het tweede type wordt ook wel omschreven met het grotsyndroom: een term die wordt gebruikt om aan te geven dat mensen moeite hebben met de terugkeer naar het oude normaal. Deze mensen hebben moeite om sociale vaardigheden weer toe te passen na een jaar van isolatie. Zij waren gewend aan het comfort van een lege agenda. Geen feestjes, geen sociale verplichtingen, geen FOMO (fear of missing out). Alleen maar rust.

Het tegenovergestelde type hunkert juist naar de prikkels en die groeien de laatste tijd weer. Onze socialmedia-tijdlijnen worden weer gedomineerd door vakantiefoto’s en uitnodigingen van uitgestelde verjaardagsfeestjes stromen weer binnen. Is het wel verstandig om weer volop in het oude patroon te duiken? Meerdere experts denken van niet. Je brein heeft namelijk tijd nodig om te wennen aan alle prikkels.

Chronische stress

‘Met een paar mensen op een verjaardagsfeestje zitten, kan al te veel zijn’, zegt GZ-psycholoog Najla Edriouch op haar YouTubekanaal. Volgens Edriouch is onze prikkelverwerking tijdens de lockdown veranderd, omdat ons brein minder prikkels is gewend. Als ons brein plotseling meer prikkels ervaart, reageert het daarop door stofjes aan te maken, zoals het stresshormoon cortisol. Bij langdurige stress wordt er te veel cortisol aangemaakt en dat kan leiden tot psychische klachten. Het is volgens haar daarom niet aan te raden om je hele weekend vol te plannen.

‘Verlies je niet te veel in het idee dat het nu moet gaan gebeuren’, zegt ook psycholoog Dirk de Wachter in Het Parool. Volgens hem is het raadzaam om spontaner te leven en minder te plannen. Laat de dag je eens overkomen. Het is ook verstandig om jezelf niet te veel te vergelijken met anderen. Neem daarom bijvoorbeeld gas terug op social media, zodat je niet het idee krijgt dat jouw leven minder spannend is dan dat van een ander.

Het kan ook helpen om op één taak tegelijk te focussen, waardoor je andere prikkels beter kunt uitsluiten. Plan ook bewust tijd in om te wennen aan nieuwe prikkels, door bijvoorbeeld eerder naar huis te gaan na een verjaardagsfeest. Merk je dat je toch overprikkeld raakt? Probeer dan op je adem te letten en je tempo te verlagen.

Bjarne Timonen, GZ-psycholoog en auteur van De leefstijlgids tegen somberheid, is ook een voorstander van minder plannen. ‘Cortisol is niet per se slecht, maar de chronische aanmaak ervan is schadelijk voor zowel lichaam als psyche. De versoepelingen hebben als risico dat we snel in onze modus terechtkomen, een modus van chronische stress. Dat wil je voorkomen.’ Timonen vergelijkt het met de overstap van een maandenlange retraite naar de terugkeer in een drukke, flitsende wereldstad. ‘Dat is te veel voor je systeem.’

Post-lockdown burn-out

Ook psycholoog Josje Smeets verwacht dat ons brein door alle terugkerende activiteiten in een stresstoestand kan belanden, deelt ze in Het Parool. Maar volgens Smeets zal je dit pas op de lange termijn merken. Zij stelt dat blijdschap tijdens bruisende activiteiten overheerst. ‘Je bent misschien wel moe en uitgeput, maar geneigd om lichamelijke signalen te negeren. Dat houd je een tijdje vol, misschien weken, maanden, totdat je sneller prikkelbaar wordt. Je gaat slechter slapen en eten, krijgt te maken met een verzwakt afweersysteem, en voelt je somberder worden.’

Het risico op een burn-out wordt hoger wanneer je lichamelijke signalen van overprikkeling keer op keer negeert. Wel zijn er uitzonderingen, volgens Smeets. Introverte mensen hebben namelijk meer baat bij rustmomenten dan extraverte mensen. Bij introverte mensen verschilt het prikkelgehalte van vóór en na de crisis echter minder dan dat van extraverte mensen. Extraverte mensen bloeien op bij prikkels, maar vanwege het gebrek daaraan bij het begin van de lockdown hadden zij het toen extra lastig, legt Timonen uit. Zij vielen ineens in een zwart gat.

The joy of missing out

Timonen denkt dat we veel hebben geleerd van de crisis: ‘We worden weer overweldigd door prikkels en dat is goed. De lockdown heeft ons doen inzien dat we te drukke levens leiden en daar zijn we dankbaar voor.’ Hoewel we grotendeels weer onze oude leefwijzen oppakken, zal er volgens de psycholoog wel iets blijven hangen: ‘We zijn gewend geraakt aan de joy of missing out. Mensen hebben een effectieve modus gevonden. 2020 was een jaar van bescheiden uitjes: koffie to go, wandelen met vrienden, met minder grote groepen afspreken en genieten van alleen zijn.’

Die joy of missing out voelde voor bepaalde mensen goed, maar dat betekent niet dat we alle prikkels maar moeten vermijden, als het aan Timonen ligt. Het is vooral belangrijk om afspraken niet gelijk op de automatische piloot te maken, maar langzaam en bewust op gang te komen. Het gaat erom dat je de balans vindt: ‘Bij een gezonde cortisolproductie stijgt het stresshormoon gedurende de dag maar daalt het in de middag weer. Probeer ’s avonds daarom rust te pakken zodat het cortisolgehalte kan dalen.’

Weg van de kantoortuin?

Ook het oude werkende leven brengt prikkels met zich mee. Nu er steeds meer versoepelingen verwacht worden, bereiden kantoren zich steeds meer voor op de grote terugkeer van werknemers. Wanneer dat gebeurt, is het volgens Timonen nodig om te luisteren naar de individuele behoeften van werknemers. ‘Voor introverte mensen is de kantoortuin een verschrikkelijk werkmodel. Waarom doen we dat nog? Werkplezier is veel belangrijker voor de gezondheid van je bedrijf dan het besparen van werkruimte.’

Stap voor stap

Op de vraag hoe we het beste om kunnen gaan met de overgang naar een post-lockdownperiode antwoordt Timonen: ‘Bouw je leven stap voor stap op, onafhankelijk van de versoepelingen die de overheid doorvoert. Werk bijvoorbeeld meer thuis als je daar behoefte aan hebt en plan niet elk weekend vol. Dat alles weer kan, betekent niet dat alles weer hoeft.’

Last van aanhoudende coronaklachten?

Een groeiende groep mensen kampt maanden na een coronabesmetting nog steeds met klachten. Dit wordt ook wel long covid genoemd. Wat doet het met je en welke hulp is er mogelijk? Long covid-patiënten Danny (37) en Vicky (29) delen hun verhaal