'We zijn meer dan ooit toe aan een digital detox'

Mails, appjes, videomeetings... We hebben een haat-liefdeverhouding met technologie: het maakt ons werk efficiënter, maar ook stressvoller. Technostress ligt op de loer: stress die wordt veroorzaakt door het gebruik van technologie. Komt technostress door het thuiswerken vaker voor? En wat kunnen we ertegen doen?

We gaan erover in gesprek met Liza van Dam, onderzoeker bij TNO, de Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek. Van Dam voert binnen de afdeling Work Health Technology onderzoek uit naar het fenomeen ‘technostress’.

Wat houdt technostress in?

‘Vanuit TNO houden we daar de volgende definitie voor aan: “Elke vorm van stress die direct of indirect veroorzaakt wordt door het gebruik van technologie.” Wij focussen ons specifiek op de werkomgeving en niet op de stress die eventueel in de privé-omgeving ontstaat. Al in 1984 werd er over het fenomeen gesproken. Toen zag men technologie al als een nieuw risico dat in de gaten gehouden moest worden. Een voorbeeld van technostress is de frustratie die je voelt wanneer wifi plotseling uitvalt of wanneer je computer vasthangt. De frustratie of irritatie die je op dat moment voelt, is het directe gevolg dat technologie op je mentale welzijn heeft. Aan de andere kant — en dat vind ik zelf interessanter — zijn er ook factoren die indirect voor technostress zorgen.

Wat zijn dit voor indirecte factoren, heb je daar voorbeelden van?

‘Wij gebruiken bij TNO het zogenaamde Werkdruk Model om dat te illustreren. Volgens dat model heb je aan de ene kant te maken met taakeisen, zoals het werktempo, de werksnelheid en de moeilijkheidsgraad van het werk. Aan de andere kant heb je te maken met regelmogelijkheden, de mate waarin een medewerker vrijheid ervaart. Zolang de taakeisen en regelmogelijkheden in balans zijn, is er niets aan de hand. Maar als die uit balans zijn, kan dat leiden tot werkstress en op de lange termijn zelfs tot burn-outklachten.

We zien dat het gebruik van technologie bepaalde regelmogelijkheden en taakeisen beïnvloedt. Taakeisen zoals de mate waarin iemand afgeleid raakt door meldingen of mails die binnenstromen. Maar ook de hoeveelheid werk en de complexiteit daarvan. Wanneer je nieuwe digitale systemen onder de knie moet krijgen, kan dat bijvoorbeeld ook stress opleveren.’

Wat doet thuiswerken met ons?

‘Ik denk dat mensen sinds de coronapandemie en het thuiswerken last hebben gekregen van technostress, maar een officieel inzicht hierin hebben we helaas niet. Ik denk wel dat mensen thuis meerdere frustraties erbij krijgen, bijvoorbeeld door een verbinding die tijdens een digitale meeting opeens wegvalt. Voor veel mensen is het werk natuurlijk ook veranderd. Mensen moeten bijvoorbeeld efficiënter gaan werken of raken thuis afgeleid door huisgenoten, partners of familieleden. Thuis spelen er dus genoeg dingen die stressvol kunnen zijn.’

Al dat videobellen, heeft dat gevolgen voor hoe we ons voelen?

‘Zeker. We horen de laatste tijd steeds vaker dat mensen stress ervaren bij beeldbellen. Ook al is het beeldbellen aan de ene kant een efficiënte manier om te vergaderen, aan de andere kant is er minder ruimte voor smalltalk. Door het beeldbellen missen we de persoonlijke momenten met collega’s. Eerst hield je vóór of na vergaderingen nog leuke, korte gesprekken, maar bij een digitale meeting komt iedereen tegelijkertijd online en ga je straight to business. Je mist bij beeldbellen ook non-verbale en zelfs verbale feedback, omdat mensen op ‘mute’ staan. Dat kan ingewikkeld en vermoeiend zijn.’

Hoe kunnen we onszelf wapenen tegen technostress?

‘Het korte antwoord is: bewust worden. Ga bij jezelf na of je last hebt van technostress en ga met anderen het gesprek erover aan. Het klinkt misschien cliché, maar helaas is er geen oplossing die voor iedereen werkt. Het is wel echt belangrijk om los te komen van werk. Wanneer je ’s avonds nog je laptop opent of je agenda en mail checkt, is het lastig om écht te herstellen van je werkdag. Het is verstandig om momenten in te plannen waarop je helemaal niet met technologie bezig bent, momenten zonder laptop en smartphone.

Digital detoxen is meer dan ooit van belang. Het werkt bijvoorbeeld goed om vaker buiten te wandelen, daar ben je minder snel met technologie bezig. Juist in deze tijd waarin efficiëntie en productiviteit zo belangrijk zijn, is het noodzakelijk om af en toe frisse lucht op te zoeken of niks te doen. Gewoon uit het raam staren helpt al.’

Wat denk je, maakt technologie meer kapot dan ons lief is?

‘Goede en belangrijke vraag! Als ik het over technostress heb, wordt het vaak snel een negatief verhaal. We moeten ons bewust zijn van de negatieve kanten, maar technologie geeft ons ook veel mogelijkheden. Ik moet er bijvoorbeeld niet aan denken om mijn onderzoeksanalyses zonder computer uit te voeren. Zeker nu, tijdens de coronacrisis, merk je hoeveel goede dingen technologie met zich meebrengt. Het blijft wel belangrijk om de balans in de gaten te houden en het gesprek aan te gaan met mensen in je omgeving. Je bent vast niet de enige die er last van heeft.’

Bron: Liza van Dam, Scientist Innovator bij TNO, afdeling Work Health Technology.