Gezichtsuitdrukkingen lezen

“Non-verbale signalen hebben invloed op het gedrag van anderen.” Agneta Fischer, hoogleraar emoties en affectieve processen aan de UvA, doet onderzoek naar gezichtsuitdrukkingen en hoe die een rol spelen in de menselijke interactie.

“Onbewuste gezichtsuitdrukkingen: wat zijn dat? Hoe neutraal een mens ook probeert te kijken, het is heel erg moeilijk om niets van jezelf te laten zien tijdens interactie met andere mensen. Vooral als je nerveus bent of praat, toon je automatisch micro-expressies.”

“We hebben eerste bewijzen dat elk mens over een vast repertoire aan zulke repeterende, onbewuste bewegingen in het gezicht beschikt. Het aanspannen van de onderste oogleden bijvoorbeeld duidt op het analyseren van informatie. Als je vaak glimlacht, is de kans groot dat je extravert bent en toenadering zoekt”, vertelt Agneta Fischer.

Sociale verhoudingen

“Die vaste set repeterende bewegingen wordt Personal Nonverbal Repertoire (PNR) genoemd. Je PNR zegt iets over je persoonlijkheid. De bewegingen vertellen bijvoorbeeld, zonder dat je dat zelf doorhebt, dat je dominant bent of introvert of geneigd bent compromissen te sluiten. Op basis van de relatieve frequentie van die micro-expressies worden er ten minste vier PNR’s in het gezicht onderscheiden: glimlachend, gespannen, open en passief.”

“Het herkennen van gelaatsexpressies is heel belangrijk voor sociale verhoudingen. Het is bijvoorbeeld nuttig voor onderzoek en behandeling van mensen met ernstige psychische stoornissen. Sommige van deze mensen interpreteren uitdrukkingen van anderen verkeerd. Het niet herkennen van gelaatsuitdrukkingen kan de psychische problemen verergeren, omdat de communicatie met anderen moeizaam gaat.”

Verborgen signalen

“Ook voor onderhandelaars en conflictbemiddelaars spelen gelaatsexpressies een grote rol, omdat zij extra letten op verborgen signalen bij de ander. Als je zijn of haar gezicht beter kunt ‘lezen’, kun je je gesprekspartner beter begrijpen. Bij de opvoeding van jonge kinderen speelt de expressie van de ouders een belangrijke rol. Hun non-verbale signalen hebben invloed op het gedrag van hun kinderen en die leren hierdoor iets over emoties. Ten slotte spelen micro-expressies een rol bij het al dan niet voelen van een ‘klik’ met iemand.

Als jij de gelaatsuitdrukkingen van een ander herkent, ben je sneller geneigd om die te imiteren, wat over en weer leidt tot herkenning en daarmee tot begrip.”

12 feiten & cijfers over gezichtsuitdrukkingen

1. Gezichtsexpressie is het gebruik van je gelaatsspieren om een emotie uit te drukken: bijvoorbeeld boosheid, angst, blijdschap, verdriet of verrassing.
2. De mens heeft circa veertig gezichtsspieren. Veelgebruikte zijn de musculus zygomaticus maior (bij glimlachen), de musculus corrugator (bij fronsen) en de musculus orbicularis oculi (rondom de ogen).
3. Ieder mens maakt in zijn gezicht continu spontane bewegingen – wel vijftig tot honderd keer in tien minuten.
4. De expressie van emoties in het gezicht is grotendeels een automatisch proces, waarvan je je niet bewust bent.
5. Ook als je tv-kijkt, vertoon je onbewuste micro-expressies. Je reageert daarmee bijvoorbeeld op wat je ziet. Maar ook als je alleen bent en nergens naar kijkt, kun je gelaatsexpressies tonen. Bijvoorbeeld omdat je terugdenkt aan een gesprek of gebeurtenis.
6. In situaties waarin duidelijke regels gelden, zoals bij een begrafenis of tijdens een interview, proberen mensen hun gelaatsexpressies te controleren.
7. Hoe je gelaatsuitdrukkingen interpreteert, blijkt samen te hangen met de hersenen. Zo hebben mensen met een beschadiging van de rechter grote hersenhelft moeite met het herkennen van emotionele gezichtsuitdrukkingen.
8. Door je onderste oogleden te knijpen, maak je je diafragma kleiner, waardoor je scherper ziet in de verte. Met deze mimiek probeer je risico’s in te schatten. Iemand met opengesperde ogen is juist alert op gevaar dichtbij.
9. Het imiteren van de gelaatsexpressies van een gesprekspartner leidt tot meer toenadering.
10. Het verkeerd interpreteren van gelaatsexpressies kan verwarring geven. Premier Rutte glimlachte bijvoorbeeld toen hij een verlenging van de lockdown afkondigde. Niet omdat hij zijn mededeling zo leuk vond, maar om spanning weg te nemen bij zijn toehoorders.
11. Als je vijf minuten met iemand praat, heb je al zo veel bewegingen in iemands gezicht gezien dat je bepaalde eigenschappen van die persoon kunt inschatten.
12. Benieuwd naar je eigen vaste repertoire aan onbewuste bewegingen? Ga vijf minuten voor een camera zitten en kijk de beelden terug zonder geluid.