Leve de gezonde leefstijl

Het is een mooi toekomstbeeld voor de zorg: van ziekte bestrijden naar gezondheid bevorderen. Met 'leefstijl als medicijn' wordt een stap in die richting gezet.

Volgens de Zorgmonitor 2019 van het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) heeft de helft van alle Nederlanders minstens één chronische ziekte. De verwachting is dat dit aandeel de komende jaren nog zal stijgen. Voor een groot deel kunnen deze chronische ziekten worden voorkomen en bestreden door een gezonde leefstijl. Het voorkomen en behandelen van aandoeningen door verandering van leefstijl wordt ook wel ‘leefstijl als medicijn’ genoemd. Daarbij gaat het niet alleen om voeding, beweging en slaap, maar ook om ontspanning, sociale context (steun uit de omgeving) en zingeving (haal je voldoening uit je leven?).

Patiënten willen liever aan de slag met de oorzaak van het probleem in plaats van symptomen onderdrukken

Slechts tien procent is erfelijk

In december 2019 verscheen ‘Wetenschappelijk bewijs leefstijlgeneeskunde’ van dr. Hanneke Molema werkzaam bij TNO en het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde. Deze bundel bevat een overzicht van onderzoeken die aantonen dat leefstijl kan bijdragen aan een effectieve behandeling van chronische ziekten. Zo laat onderzoek naar diabetes type 2 zien dat 85 procent van de patiënten die 15 kilo afvielen daarna geen medicijnen meer gebruikten. Voor hart- en vaatziekten geldt: fysiek actieve mensen hebben een 28 procent lagere kans op het ontwikkelen van een hartinfarct. Voor nierziekten geldt dat zoutbeperking tot 5 à 6 gram per dag chronische nierschade tegengaat. En wetenschappers stellen dat 30 tot 40 procent van de dementiediagnosen (inclusief alzheimer) toe te schrijven is aan leefstijl. Ook maag-, darm- en leverziekten en geestelijke aandoeningen lijken gebaat bij aanpassingen in leefstijl, concluderen de samenstellers van de bundel.

Molema: “Vroeger dachten we dat chronische ziekten vooral erfelijk waren, maar nu wordt bij sommige ziekten aangenomen dat slechts tien procent erfelijk is en negentig procent afhangt van leefstijl. Dit betekent overigens niet dat het je eigen schuld is als je ziek wordt. Ook al is leefstijl een belangrijke factor bij het ontstaan van ziekte, genen en omgevingsfactoren zijn ook van invloed.”

Fysiek actieve mensen hebben 28 procent minder kans op het ontwikkelen van een hartinfarct

Blijer, leuker, goedkoper

Een groot pleitbezorger van leefstijl als medicijn is Tamara de Weijer, huisarts en bestuursvoorzitter van Vereniging Arts en Leefstijl. Zij ziet voordelen voor haar patiënten, collega’s en de maatschappij. “Onder artsen leeft vaak de misvatting dat patiënten de makkelijke oplossing willen en een pil kiezen. Mijn ervaring is dat de overgrote meerderheid kiest voor een verandering van leefstijl in plaats van pillen. Zo kwam er een man van 56 op mijn spreekuur met diabetes type 2 en een te hoge bloeddruk. Pillen zag hij absoluut niet zitten. Ik heb hem adviezen gegeven over zijn voedingspatroon en ontspanningsoefeningen voor zijn bloeddruk. Na drie maanden was hij zes kilo en twaalf centimeter buikomvang kwijt, had hij normale bloedsuikerwaarden en een bloeddruk om door een ringetje te halen.

Door leefstijl als medicijn in te zetten voelen patiënten zich gezien en begrepen. Ze zijn blij en dankbaar dat er een alternatief is. Hun kwaliteit van leven gaat enorm vooruit: niet meer vier keer per dag insuline spuiten; geen diarree of krampen meer; van twee keer per maand migraine naar nog maar een keer per kwartaal. Patiënten willen liever aan de slag met de oorzaak van het probleem in plaats van symptomen onderdrukken. Als ze de regie over hun eigen leven nemen geeft dat zowel patiënt als dokter meer voldoening.

Wat dat betreft klopt het huidige systeem niet: hoe zieker je bent en hoe vaker je bij mij komt, hoe meer geld ik krijg. We zouden een voorbeeld moeten nemen aan het oude Chinese systeem, waarbij de dorpsdokter betaald kreeg om je gezond te houden. De winst zit ’m natuurlijk ook in de kosten. Het medicijngebruik stijgt elk jaar meer dan verwacht, de grijze golf komt eraan – het is onhoudbaar. Daarom heeft ook de politiek nu meer aandacht voor preventie en de rol die leefstijl daarbij speelt.”

Gezondheid bevorderen

Het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde van Molema heeft een concreet doel: de last die mensen door hun chronische ziekte ervaren binnen tien jaar tot de helft terugbrengen. Molema: “We weten dat een verandering van leefstijl kan leiden tot een afname van klachten en het minderen of zelfs stoppen met medicijnen. ‘Leefstijl als medicijn’ belooft op alle fronten verbetering en voordeel.” Maar ook al weten we dat je met een gezonde leefstijl veel ziektes kunt voorkomen, mensen zijn niet altijd op de hoogte van wat werkt en wat niet. De Weijer: “Iedereen weet dat je van roken kanker kunt krijgen, maar ook alcohol en overgewicht brengen een enorm risico op kanker met zich mee. Een glas alcohol per dag geeft tien procent meer kans op borstkanker. Het eten van rood vlees vergroot de kans op dikkedarmkanker. Daar hoor je weinig over.”

En zelfs al zijn we goed geïnformeerd, dan nog maken we niet altijd gezonde keuzes. Dat wordt voor een groot deel in de hand gewerkt door onze leefomgeving, waarin gemak de mens dient en ongezonde verleidingen overal op de loer liggen. Onze wilskracht wordt wel érg op de proef gesteld. Sinds kort zijn daarom de eerste leefstijlinterventieprogramma’s opgenomen in het basispakket (Beweegkuur, CooL en SLIMMER). De huisarts kan patiënten doorverwijzen naar de leefstijlcoaches van een van de programma’s die mensen met overgewicht of diabetes helpen om gezonder te leven in een ongezonde wereld. Zowel Molema als De Weijer hoopt en verwacht dat ook leefstijlinterventies voor andere chronische ziektes snel in het basispakket worden opgenomen. Het zijn eerste stappen naar een zorgstelsel dat niet alleen ziekte bestrijdt, maar ook gezondheid bevordert.