Burn-out: wat gebeurt er in de hersenen?

Een burn-out voorkomen of genezen begint in je brein. Maar hoe werkt dat precies, en welke tips helpen? Luuk van Leur van de Breinkliniek geeft antwoord. “Vooral perfectionisten en control freaks moeten oppassen.”

“Ik hoorde ooit iemand zeggen dat ie twee weken last had van een burn-out. Nou, dat is dan iets anders geweest, hoor. Een burn-out is een lang en lastig proces”, stelt therapeut Luuk van Leur van de Breinkliniek, specialist in het opsporen en oplossen van burn-outs. “Ik voer een EEG uit, dat is een manier om de hersenactiviteit van mensen te meten. Zo zie ik waar de hersenen actief of juist rustig zijn. Die informatie gebruik ik om te ontdekken of iemand een burn-out heeft.”

Verschrompeld stukje hersenen

Hoe ziet een ‘burn-out brein’ eruit? “Je herkent het meteen, omdat bepaalde delen van het brein duidelijk minder actief zijn”, stelt Luuk vast. “Één stuk ziet er dan zelfs verschrompeld uit. Dat deel heet de ‘hippocampus’ en heeft als belangrijkste taken: het opslaan en terughalen van herinneringen, dingen leren en… stress herkennen. Zodra er stress ontstaat in jouw hoofd en lijf, stuurt de hippocampus prikkels waardoor je weer rustig wordt. Hij zorgt dus goed voor je.” 

Concentratie, prikkels en emoties

Maar als er lange tijd te veel stress tegelijk binnenkomt, gaat het mis. “Dan raakt de hippocampus overwerkt en stopt met het sturen van anti-stress-prikkels. Vanaf dat moment krijg jij het steeds moelijker. Het hersendeel dat jou normaal gezien helpt met concentreren, remmen van emoties en omgaan met prikkels van buiten, werkt dan niet meer goed. Dat kan leiden tot een burn-out.”

Bekijk de video met uitleg van hoogleraar Erik Scherder (schrik niet van de moeilijke woorden).

Gezonde en ongezonde stress

“Een beetje gezonde spanning is helemaal niet verkeerd”, zegt Luuk. “Dat geldt voor hartritme, bloeddruk én stress. Die mogen alle drie best oplopen, als het maar kort duurt en nuttig is. Bijvoorbeeld als je een spreekbeurt, een date of een krappe deadline hebt. Het geeft achteraf vaak zelfs een fijn gevoel als je de angst, stress of uitdaging overwint. Maar het gaat verkeerd als je de stress de hele tijd blijft voelen. Dan kom je vast te zitten in dat negatieve gevoel, alsof er geen uitweg is. Zo wordt stress ongezond en gevaarlijk.”

Bekijk deze (Engelstalige) video waarin de Amerikaanse gezondheidspsycholoog Kelly McGonigal vertelt hoe je van stress een ‘vriend’ maakt.

Ritme terugvinden

Bij een burn-out hoort een lange hersteltijd, weet Luuk. “Je brein moet zijn ritme terugvinden om weer op krachten te komen. Dat proces komt het beste op gang vanuit absolute rust: veel slapen is een goed begin. Maar meestal spelen er ingewikkelde dingen in je hoofd: je kunt bijvoorbeeld niet stoppen met denken of je hebt last van problemen uit je verleden. Daar moet je echt hulp bij zoeken, want je brein kan het niet alleen.”

Pas op met meningen van anderen

Veel mensen die een burn-out krijgen, zijn gewend zich heel druk te maken over de mening van ánderen: in werksituaties, sociale media of in relaties. Zoiets is moeilijk af te leren, maar toch adviseert Luuk om daar hard je best voor te doen. “Doordat jouw ouders je vroeger weinig complimenten gaven, ben je misschien bang om te falen, en wil je dat iedereen altijd heel tevreden is over jouw werk. Of zoek je graag naar veiligheid en wil je daardoor alles altijd perfect en volgens strenge regels doen? Zo leg je een gigantische, ongezonde prestatiedruk bij jezelf neer. Control freaks en perfectionisten hebben dan ook de grootste kans op een burn-out.”

‘Jij bent niet je werk!’

Het is volgens Luuk belangrijk om te beseffen dat jouw persoon los staat van jouw prestaties. “Je bent niet je werk! Ik verwijs graag naar wielrenner Tom Dumoulin. Een journalist interviewde hem na een race, waarin hij de verwachtingen absoluut niet had waargemaakt. Dumoulin gaf toe dat hij die dag een slechte wielrenner was, maar geen slecht mens. Met zo’n manier van denken schud je mislukkingen makkelijker van je af.”

Burn-out-tip: leer jezelf goed kennen

Hoe voorkom je een burn-out? “Het belangrijkste is dat jij jezelf goed leert kennen. Let op hoe jij omgaat met stress. Zoek naar patronen: waar vind je rust, wanneer voel je spanning? Positief denken helpt. Denk eens wat vaker: ‘Wauw, wat ben ik al ver gekomen’ in plaats van ‘Balen, ik ben nog niet klaar’. Je zal zien dat je stap voor stap minder zorgen krijgt. En ja, ook bij het leren kennen van jezelf kun je hulp krijgen. Coaches en therapeuten hebben daar veel ervaring mee.” 
Lees ook: een burn-out herkennen en voorkomen

Bewaak je grenzen

Heb je een burn-out, dan ben je duidelijk over grenzen heen gegaan. Voorkomen kan dus alleen als je scherp jouw grenzen bewaakt, meent Luuk. “Hou het aantal taken op een dag klein, maar stel ook een maximum aan hoelang je onafgebroken werkt. Bijvoorbeeld door gedurende de dag steeds twintig minuten hard te werken, daarna een micropauze van een paar minuten in te lassen, en weer twintig minuten aan het werk te gaan, etc. Met die afwisseling bouw je tijd in om je brein weer op te laden.”

Doe regelmatig niks!

Tot slot adviseert Luuk om bewust de rust op te zoeken. “Een mens heeft acht uur slaap en twee uur rust nodig op een dag. En met rust bedoel ik dan bijvoorbeeld: een wandeling maken, dagdromen of naar je favoriete serie kijken. Maak niet de fout om tegelijkertijd met dit soort activiteiten druk bezig te zijn op je telefoon. Leg die vooral weg. Zorg dat je hoofd helemaal tot rust komt. Zulke rust heb je nodig om de burn-out buiten de deur te houden. Gun jezelf het niks doen.”

Jezelf beschermen tegen een burn-out is lastig. En krijg je er tóch last van, dan duurt het herstel lang. Door goed te luisteren naar jezelf, je grenzen te bewaken, je patronen te ontdekken en de rust op te zoeken, geef je de burn-out minder kans.