Herken jij een dwangneurose?

Vijf keer op de muur kloppen, precies op de witte lijnen lopen of twintig keer per dag je handen wassen: een dwangneurose kan levensbepalend zijn en veel invloed hebben op je dagelijkse activiteiten. Soms drijft het zelfs tot waanzin. Hoe herken je een dwangneurose en welke behandelingen zijn er mogelijk?

Herken een dwangneurose

Iets móéten doen. Een gedachte die overheerst bij iemand met een obsessieve compulsieve stoornis (OCS). In de volksmond beter bekend als een dwangneurose. Het is een vorm van een geestelijke stoornis (een neurose), waarbij verschillende dwang-denkbeelden zich opdringen. Het gevoel lijkt onbedwingbaar en kan gepaard gaan met angst zodra de handelingen niet worden uitgevoerd. Er zou iets ergs kunnen gebeuren of er komt een naar gevoel om de hoek kijken. Soms ontstaat een neurose uit het niets, maar het kan ook voortkomen uit een onbewuste, onopgeloste of emotionele conflictsituatie.

Iemand met een dwangneurose zal misschien proberen zijn of haar gedrag te verbergen. Uit schaamte of uit angst. Maar een dwangneurose valt snel op, aangezien bepaalde handelingen meerdere keren worden gedaan. Dus: doet jouw vriend(in) meerdere rondjes door het huis om te checken of de ramen dicht zijn? Misschien is dit wel een teken van een dwangmatige actie.

Factoren dwangneurose

Een dwangneurose kan genetisch bepaald zijn, uit een hersenbeschadiging voortkomen of zoals in de meeste gevallen neurologisch bepaald zijn. Het ontwikkelt zich vaak in de vroege volwassenheid en kan tientallen jaren duren. Zo’n 0,3 procent van alle volwassenen krijgt jaarlijks voor het eerst te maken met een dwangstoornis. 0,9 procent heeft in zijn of haar leven een periode ervaren met dwang. Door genetische aanleg kunnen bepaalde groepen mensen sneller reageren met dwangverschijnselen. Maar ook stress, lichamelijke of geestelijke overbelasting kan zich uiteindelijk uiten in een dwangneurose.

Een dwangmatige persoonlijkheid komt vaker voor bij mensen die erg gesteld zijn op regelmaat en orde. Een soort perfectionisme, waarbij veranderingen, improvisaties en onverwachte gebeurtenissen als vervelend worden ervaren. Wanneer een dwangactie zich niet steeds herhaalt, spreken we niet direct van een dwangneurose. Echter kan dit wel groeien tot een stoornis, afhankelijk van de omgevingsfactoren en naarmate de handelingen een ritme krijgen waar je niet meer onderuit kan of wil gaan.

Een vicieuze cirkel

Bij een dwangneurose is er sprake van een toenemende drift tot controle. We denken vaak niet na bij de dagelijkse, automatische handelingen die we verrichten. Maar zodra je hierbij stilstaat, kan het ineens een reden geven tot ‘extra’ controle. Dwang kunnen we verdelen in dwanggedachten, dwanghandelingen of beide. Een dwanghandeling kan in een lichte vorm voortkomen uit rituelen. Een sporter zou uit bijgeloof bijvoorbeeld altijd zijn of haar gelukssokken kunnen aantrekken. Gebeurt dit niet, dan kan dit een onrustig gevoel geven in de vorm van een dwanggedachte: het verliezen van de wedstrijd.

Iemand met een op zichzelf staande vorm, zoals bijvoorbeeld het tellen van de traptreden, hoeft in andere situaties geen dwang te voelen om handelingen te verrichten. Maar wanneer je dwanghandelingen combineert, kan er een kettingreactie ontstaan: op de ene dwanghandeling volgt een andere, waardoor je in een vicieuze cirkel terecht komt. Dit kan frustrerend en een stuk minder onschuldig zijn dan die extra paar lucky socks.

Verschillende soorten dwangneuroses

Er zijn verschillende uitingen van een dwangneurose. Smetvrees is bijvoorbeeld een vorm van een neurose, waarbij een obsessieve angst ontstaat om vies of besmet te raken. Urenlang schoonmaken van het huis of het continue wassen van je handen, is de dwang die daarbij komt kijken. Bij een teldwang draait alles om getallen. Bakstenen, strepen op de vloer of deuren: diverse alledaagse zaken moeten worden geteld.

Iemand met een herhalingsdwang controleert non-stop of de deur goed op slot zit, het gas uit staat of of de auto wel afgesloten is. Wanneer iemand met deze dwangneurose zich afvraagt of de deur wel goed dicht zit, zal de dwanggedachte overheersen om dit nogmaals te controleren. Bij een controledrang spreken we van angst voor iets wat zou kunnen gebeuren, zoals het ontstaan van een brand wanneer apparaten niet uit het stopcontact worden gehaald. Kortom: alles wordt overmatig geïnspecteerd.

Behandeling dwangneurose

Een dwangneurose wordt gediagnosticeerd door een behandelend arts, psychiater of neuroloog. Zij bepalen vervolgens ook hoe deze eventueel te behandelen is. Nu wordt een dwangneurose niet altijd direct herkend. Vaak wordt de diagnose schizofrenie, depressie, een fobie of heel veel piekeren gesteld. Deze aandoeningen lijken in sommige gevallen wel op dwang, maar zijn het niet. Een verkeerde diagnose kan verkeerde medicatie en behandelingen met zich meebrengen.

Een juiste behandeling voor een dwangneurose is cognitieve gedragstherapie. Hierbij worden het gedrag en de gedachten die de problemen in stand houden besproken en behandeld. Hiermee leren mensen met een dwangneurose hoe ze dwang de baas zijn. Naast cognitieve gedragstherapie zijn er ook andere opties mogelijk. Zoals een rTMS (repetitive Transcranial Magnetic Stimulation) behandeling. Deze methode kan, volgens rTMS-Nederland, zorgen voor een betere communicatie tussen de verschillende netwerken van de hersenen.

Er worden tijdens deze behandeling verschillende delen van de hersenen gestimuleerd door het toedienen van korte magnetische pulsen, wat zorgt voor een stimulans. Je wordt er ontspannen en rustig van, waardoor je rationeler kunt denken. Onderzoek wijst uit dat zestig procent van de mensen met dwangklachten die worden behandeld met rTMS, gecombineerd met cognitieve gedragstherapie, aanzienlijk minder klachten ervaren en zelfs van hun dwang af kunnen komen.