‘Keuzevrijheid in de zorg: patiënt moet weten dát er te kiezen valt’

De Zorgambassade is een onafhankelijke stichting bestaande uit een groep ambitieuze zorgprofessionals die zich een jaar lang buigt over een aantal thema’s binnen de zorg. Met als doel: concrete oplossingen bedenken die de zorg verbeteren. In 2022 ging één van de thema’s over keuzevrijheid: de vrijheid om als patiënt zelf je zorgverlener en/of behandeling te kiezen. Bij ONVZ staat keuzevrijheid ook hoog in het vaandel. Hoe maak je keuzevrijheid voor de zorg écht mogelijk? De Zorgambassade bedacht een oplossing.

‘Er is veel te kiezen, maar keuzevrijheid is pas echt mogelijk als je inzicht hebt’, aldus ONVZ-bestuursvoorzitter Jean-Paul van Haarlem in een eerder interview met de Zorgambassade. Hij sprak de hoop uit dat de resultaten van het onderzoek van de Zorgambassade voor ONVZ-verzekerden iets gaan toevoegen. Bijvoorbeeld een inzicht dat kan worden toegepast of verder doorontwikkeld. Dat inzicht kwam er. Wij spraken met het team dat zich binnen de Zorgambassade bezighoudt met keuzevrijheid: Saartje Burgmans, Ellen Schipper en Jordi Elings.

Patiënten empoweren

‘Er is veel te kiezen in de zorg, maar de patiënt is hier niet altijd van op de hoogte’, vertelt Ellen. ‘De patiënt moet beter geïnformeerd worden en bewust worden van het feit dat ze zelf mogen meebeslissen.’ Saartje vult aan: ‘Ik krijg het regelmatig te horen via mijn werk: patiënten worden niet of niet volledig geïnformeerd. Dat heeft te maken met vele factoren, zoals tijdgebrek in de spreekkamer. Ook voelen patiënten zich vaak niet gesterkt om zelf een actieve rol te spelen in de keuze voor hun zorg. Het empoweren van patiënten is niet alleen goed voor de patiënt, maar helpt ook de zorgaanbieder. Als patiënten beter in staat zijn mee te denken en zich goed voor te bereiden op een consult, levert dat ook zorg op die beter past bij de wensen van de patiënt.

Ook voor het versnellen van innovaties is keuzevrijheid belangrijk. ‘Bijvoorbeeld dat patiënten kunnen kiezen voor een online consult in plaats van een poli-afspraak in het ziekenhuis’, licht Ellen toe. ‘Als patiënten dit weten en de voordelen zien, zullen ze er ook vaker naar vragen. En dat zal weer helpen om zorginnovaties beter geïmplementeerd en opgeschaald te krijgen.’

Wat heeft de patiënt nodig?

Hoe weet je wat de patiënt belangrijk vindt bij het maken van eigen keuzes? Saartje: ‘Toen we wisten dat we aan de slag wilden met het vergroten van de bewustwording rondom keuzevrijheid, hebben we mensen in onze eigen omgeving gevraagd om mee te werken aan ons onderzoek. Iedereen is wel eens patiënt geweest, of is patiënt. De belangrijke uitkomst was dat mensen wel veel behoefte hebben aan informatie over wat er speelt als ze een zorgtraject ingaan, maar dat ze de informatie niet weten te vinden. Ook wisten ze niet waar ze betrouwbare informatie konden vinden.’

Online platform

Jordi: ‘Volgens ons is de site begineengoedgesprek.nl een goed startpunt voor patiënten om bewust te worden van het belang van Samen Beslissen. De site maakt onderdeel uit van de campagne Samen Beslissen, een initiatief van een groot aantal partners in de zorg, waaronder de Nederlandse Patiëntenfederatie. Het biedt allerlei tools aan om patiënten goed voor te bereiden op een zorgtraject. Op deze site staan een aantal tools die patiënten kunnen helpen in hun zorgtraject. Wij zijn daarom een samenwerking gestart met begineengoedgesprek.nl.’

Gedragsverandering

Jordi: ‘Ons idee: we willen de website onder de aandacht brengen bij patiënten helemaal aan het begin van hun zorgtraject, bij voorkeur al bij het maken van een afspraak bij de huisarts. Patiënten worden er dan in de afspraakbevestiging in mail of brief al op gewezen.’ Ellen vult aan: ‘We hopen daarmee de campagne Samen Beslissen op een duurzame manier te implementeren. Het is een campagne die vraagt om een gedragsverandering van patiënten en zorgverleners. Gedragsverandering duurt echter lang, dus als je dat wilt bereiken, zul je de campagne continu onder de aandacht moeten brengen. Door op het juiste moment een link naar de campagnesite aan te bieden aan patiënten, hopen we het effect van de campagne te bestendigen en daarmee patiënten bewuster te maken van hun keuzevrijheid.’

Het goede moment

Jordi: ‘In ons onderzoek hebben wij gevraagd: wanneer zou je die informatie dan willen ontvangen? 75% gaf aan dat ze de informatie echt zouden bekijken zodra ze een afspraakbevestiging krijgen.’ Zoals eerder gezegd: huisartsen en specialisten hebben weinig tijd, het is daarom van belang dat patiënten zich voorafgaand aan de afspraak met een huisarts of specialist thuis al goed hebben kunnen voorbereiden en zich bewust worden van hun keuzevrijheid.

Deelnemer in plaats van toeschouwer

De Zorgambassade is een pilot gestart, in overleg met Patiëntenfederatie Nederland. Ziekenhuizen, een zelfstandig behandelcentrum en een verwijsbureau doen mee aan de pilot. Zij hebben allemaal in de afspraakbevestiging een link opgenomen naar de website begineengoedgesprek.nl. Saartje: ‘Uiteindelijk willen we dat iedere patiënt goed voorbereid tegenover de arts komt te zitten. Dat men heeft nagedacht: wat is er voor mij belangrijk? En dat het gemeengoed wordt dat je de informatie meekrijgt met een afspraakbevestiging. De patiënt als deelnemer in plaats van toeschouwer.’

Succesvolle pilot

Alhoewel de pilot doorloopt tot eind januari 2023 kan Saartje al een paar mooie inzichten delen. ‘15% van alle ontvangers heeft tot nu toe op de link geklikt en dat is bovengemiddeld, als we het vergelijken met het klikgedrag van mensen op andere websites. Die klik komt uit op de pagina met tips voor een goed gesprek. We zien dat mensen lang op deze pagina blijven voordat zij verder klikken of de website verlaten. Veel langer dan wat gemiddeld is op een website. Dat is voor ons een teken dat zij de tijd nemen om de tips goed door te lezen.’

Of dit ook echt betekent dat mensen beter voorbereid aan tafel schuiven bij een arts en betere keuzes maken, dat kan Saartje nog niet zeggen. ‘Daar is vervolgonderzoek voor nodig. En aangezien ons jaar als Zorgambassadeurs erop zit, zijn wij ook niet degene die dit onderzoek gaan doen. Aan anderen de schone taak om deze innovatie door te ontwikkelen en te implementeren.’

Innoveren in de zorg lastig

Saartje kijkt met een goed gevoel terug op het afgelopen jaar: ‘Ik heb veel geleerd over het zorglandschap en de patiëntreis, en ook over innovatie. Innoveren in de zorg blijft moeilijk. Zoiets ogenschijnlijk simpels als het toevoegen van een linkje in de afspraakbevestiging heeft al behoorlijk wat voeten in de aarde voor een zorgaanbieder. De truc is vooral om de innovatie zo concreet mogelijk te maken en om klein te beginnen. Dat is voor mij misschien wel de grootste eye-opener geweest.’

De Zorgambassadeurs

Saartje Burgmans

Achtergrond: Neurowetenschapper. Sinds 4 jaar werkzaam bij Novartis als medisch adviseur. Focus ligt op zeldzame aandoeningen in de immunologie. Initieert en stimuleert projecten die een bijdrage leveren aan het optimaliseren van de patiëntenreis.

Ellen Schipper

Achtergrond: Gezondheidswetenschapper. Werkte een aantal jaar als Zinnige Zorg-consultant bij VGZ . Nu in de functie van missieleider van het team mentale gezondheid. De focus van het team ligt op het beter ondersteunen van VGZ-verzekerden met mentale klachten bij het zoeken naar passende zorg.

Jordi Elings

Fysiotherapeut in het Diakonessenhuis in Utrecht, werkzaam op de afdeling Orthopedie. Is gepromoveerd op het voorspellen van herstel na een totale heupoperatie. Verder is hij als kwaliteitsmedewerker geïnteresseerd in innovatie.

Arnout Schepers

PhD in de moleculaire biologie en mede-oprichter van pArt of Science, een platform voor de valorisatie van wetenschappelijke afbeeldingen. Sinds kort werkzaam als Director Research bij CellPoint, waarbij hij artsen helpt bij het bestrijden van kanker met innovatieve hulpmiddelen.