Het recept voor vitaal oud worden

Hoogleraar vitaliteit David van Bodegom onderzoekt hoe we vitaal oud kunnen worden. “We zijn plofkippen geworden, we moeten weer scharrelkippen worden. Je bent zo oud als je je voelt. Iemand van tachtig hoeft niet oud te zijn. Daarom heb ik het bijna nooit over leeftijd. Veroudering voltrekt zich je hele leven. Dat begint al voor je geboorte, in de baarmoeder, met kopieerfoutjes in de cellen. Slijtage is een feit, maar het hangt van je leefstijl af of je snel veroudert en ziek wordt. Vitaliteit is meer dan alleen gezond zijn, het gaat over fysiek en geestelijk welzijn.”

Wat is het geheim van vitaal oud worden?

“Er is geen geheim, we weten het allemaal: niet roken, weinig drinken, op tijd naar bed, voldoende bewegen en gezond eten. Hoe we verouderen hangt af van onze manier van leven. In Nederland ziet een dag er vaak zo uit: we stappen uit bed, in onze auto, in de lift, zitten de hele dag op kantoor en kijken ’s avonds televisie. Als je van een afstandje naar een kantoorgebouw kijkt en al die verlichte kantoortjes en hokjes ziet, dan zou je dat kunnen vergelijken met de bio-industrie – het is intensieve menshouderij. We zijn plofkippen geworden, maar we moeten weer scharrelkippen worden.”

Waar ligt de oorzaak van de vele ouderdomskwalen en -gebreken?

“Er werd lang gedacht dat mensen niet naar hun dokter luisterden en dat het hun eigen schuld was. Maar inmiddels is de helft van alle Nederlanders te dik. Dan kun je het niet meer over eigen schuld hebben, dan ligt het aan onze leefomgeving. Liften, roltrappen en andere moderne hulpmiddelen maken ons inactief. Een winkelstraat is een aaneenschakeling geworden van ongezond eten. Ook in de aula, kantine en supermarkt worden we verleid tot slechte keuzes. Het probleem zit ’m niet in de mensen, maar in de omgeving en daar zit dus ook de oplossing.”

Hoe kunnen we de verleidingen uit onze omgeving weerstaan?

“Door de 4 v’s: verwijderen, vervangen, vermijden en voorbereiden. Al die verleidingen zijn voor veel mensen moeilijk op wilskracht te weerstaan. Je eigen omgeving kun je aanpakken door te verwijderen en te vervangen. Zet koekjes niet in het zicht op het aanrecht, maar stop ze in een blik in een kastje. Of beter nog: laat ze in de supermarkt. Vervang ze door worteltjes of andere rauwkost. Op mijn werk staat geen pot drop, maar een schaal fruit. Mijn collega’s en ik eten nu meer appels, alleen doordat die schaal daar staat. Je moet prikkels introduceren die verleiden tot goede keuzes.”

En als je geen invloed op je omgeving hebt?

“De openbare omgeving kun je niet naar je hand zetten. Daar komt het aan op vermijden en voorbereiden. Een eettentje of een supermarkt wíl jou verleiden. Je kunt die omgeving omzeilen, bijvoorbeeld door niet naar de supermarkt te gaan en boodschappen te bestellen. Of door het straatje waar je altijd een kaasbroodje haalt te mijden. Heb je een borrel of receptie, drink dan van tevoren een halve liter water en eet een banaan, dan neem je minder wijn en borrelhapjes. En je kunt natuurlijk proberen om toch invloed uit te oefenen op de publieke omgeving. Spreek bijvoorbeeld het schoolbestuur aan op de automaat met ingeblikt suikerwater in de kantine.”

Heeft de overheid daarin een rol?

“Ja, kijk maar naar roken. Daar is serieus beleid op gemaakt en dat beginnen we nu aardig onder de duim te krijgen. Maar frisdrank verbieden, om maar wat te noemen, vinden we betuttelend. De coronamaatregelen hebben laten zien dat de overheid middelen heeft om stevig in te grijpen. In acute situaties doet ze dat dus wel, maar in sluimerende situaties niet.

De epidemie van hart- en vaatziekten is op termijn veel erger, met veel meer doden. Overgewicht moet echt worden teruggedrongen. Als dat niet gebeurt, dan heeft in 2040 twee derde van de bevolking overgewicht en hebben anderhalf miljoen mensen ouderdomssuikerziekte.”

U pleit voor peer coaching. Hoe werkt dat?

“Een oudere heer vertelde me dat hij samen met buurt- en leeftijdsgenoten aan beweging doet. 5 dagen per week van 9 tot 10 uur wordt er gewandeld of op een veldje aan ochtendgymnastiek gedaan. Ik heb dit idee overgenomen en ben Vitality Clubs gestart: mensen uit de buurt komen samen om te bewegen. Er is dus geen professionele coach, de bijeenkomsten kosten niets, mensen helpen elkaar en het is een groot succes. Mensen doen mee om fitter te worden, maar blijven terugkomen omdat ze het gezellig vinden. De sociale component is belangrijk.”

Waarom ontraadt u het gebruik van veel medicijnen?

“Ik ben niet tegen alle medicijnen en je moet ook niet zomaar stoppen. Maar bij slaappillen, pillen tegen een hoge bloeddruk, cholesterol of suikerspiegel, antidepressiva en maagtabletten mogen we heus vraagtekens zetten. Die zorgen ervoor dat de getallen op orde zijn, maar lossen de kern van het probleem niet op. Ze houden een ongezonde leefstijl zelfs in stand: de noodzaak om je leefstijl aan te passen wordt erdoor gecamoufleerd. Je moet je afvragen waarom je die bloeddruk- of cholesterolpillen slikt. Dat doe je bijvoorbeeld om een hartinfarct te vermijden. Om dat te voorkomen kun je beter minder zout eten en gaan wandelen. Je kunt heel veel zelf doen.”