Kennis over medicatie en bijwerkingen redt levens

Voor medicatieveiligheid wordt jaarlijks aandacht gevraagd tijdens de dag van de medicatieveiligheid. Maar wat is dat eigenlijk? Volgens Agnes Kant, directeur van het Bijwerkingencentrum Lareb, is dat een breed begrip. ‘Lareb houdt zich bezig met geneesmiddelenveiligheid. Dat gaat over de risico’s bij het gebruik van geneesmiddelen. Geneesmiddelenveiligheid is een onderdeel van medicatieveiligheid. Medicatieveiligheid raakt bijvoorbeeld ook het toedienen of bewaren van geneesmiddelen.’

Wat doet Lareb precies?

‘Lareb is het meld- en kenniscentrum voor bijwerkingen van geneesmiddelen, vaccins en andere gezondheidsproducten, zoals voedingssupplementen. We ontdekken nieuwe kennis via de meldingen die we ontvangen. En ook via vragenlijst-onderzoeken naar de ervaringen van patiënten. In dergelijke onderzoeken volgen we een bepaalde groep in de tijd, die bepaalde medicatie gebruikt of bepaalde aandoeding heeft. Bijvoorbeeld mensen die medische cannabis gebruiken, of een groep mensen die een de Covid-19 vaccinatie heeft gekregen. En we houden natuurlijk de literatuur goed bij.

Onderdeel van Lareb is Moeders van Morgen. Dit is het kenniscentrum op gebied van het gebruik van geneesmiddelen tijdens de zwangerschap.

De kennis over bijwerkingen die we verzamelen delen we uiteraard ook. Op onze website www.lareb.nl zijn grote kennisbanken vol informatie te vinden. En we verspreiden onze kennis via patiëntenverenigingen en publicaties.’

Om hoeveel meldingen gaat het op jaarbasis?

‘Jaarlijks krijgen we zo’n 32.000 (2020) meldingen binnen. In 2021 waren dat er flink meer, want we ontvingen alleen al 200.000 meldingen over het coronavaccin. Er waren ook iets meer reguliere meldingen, ruim 35.500. Dit zou kunnen komen doordat de bekendheid van Lareb is toegenomen, vanwege de landelijke aandacht voor de bijwerkingen van het coronavaccin.’

Wanneer en hoe kan iemand een bijwerking melden? En waarom is dit belangrijk?

‘Als u zelf het vermoeden heeft dat u een bijwerking ervaart, dan kunt u dat melden. Dat is natuurlijk subjectief, want wat de één als bijwerking ervaart, dat ervaart de ander totaal niet zo. Ik zeg zelf altijd: als u vermoedt dat het een bijwerking kan zijn en het nog niet in de bijsluiter staat meldt het dan. Maar meld het ook als u vindt dat het bijzonder is. Veel mensen ervaren hoofdpijn niet als bijzonder. Maar heeft u dit nooit, en na het slikken van een bepaald geneesmiddel wel, dan kan dit op een bijwerking duiden. Ook kan het veel erger of anders zijn of langer duren dan u op basis van de bijsluiter verwacht. Meld bijwerkingen dus ook wanneer deze al wel vermeld staat in de bijsluiter. Het kan nieuwe inzichten opleveren. Een bijwerking melden kan heel simpel op onze website.’

Wat doen jullie met al die meldingen?

‘Dagelijks kijken onze experts naar de binnengekomen meldingen. Er wordt continu gekeken of er bepaalde meldingen qua aantal of aard uitspringen. Als de meldingen daar aanleiding tot geven doen we een analyse. Dan kijken we naar het aantal, de overeenkomsten in de beschrijving en het patroon van de bijwerkingen. Maar ook naar de tijdsrelatie, hoe het zou kunnen (werkingsmechanisme) en of er andere oorzaken kunnen zijn. We checken ook de wetenschappelijk literatuur en meldingen elders wereldwijd. Zo kan een opstelsom van vermoedens, na goede analyses, nieuw inzicht in bijwerkingen geven.

We koppelen overigens altijd terug aan de melder als de melding bijgedragen heeft aan nieuwe kennis. Soms is dat vrij snel, en soms pas na langere tijd. Omdat we dan meer meldingen nodig hebben om conclusies te kunnen trekken.

Onze conclusies delen we met het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Gaat het over een vaccin, dan delen we de informatie ook met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Of met de Voedsel en Waren Autoriteit (V&WA) wanneer het bijvoorbeeld vitamines betreft. Wij signaleren alleen, zij zetten de vervolgstappen.

Relevante uitkomsten delen we natuurlijk ook breder. Een recent voorbeeld is de gevaarlijke bijwerking die ontdekt is bij het coronavaccin AstraZeneca. Ook wij kregen toen meerdere meldingen over trombose in combinatie met een tekort aan bloedplaatjes. Een zeer ernstige, maar gelukkig zeldzame bijwerking, en dus belangrijk om snel over te communiceren. Zodat artsen weten dat dit voorkomt en in die situatie juist handelen. Dit soort kennis redt levens.’

‘Waarom bepaalde groepen anders reageren op een geneesmiddel weten we vaak niet. Daar is nog veel onderzoek voor nodig. We weten wel dat vrouwen over het algemeen meer bijwerkingen ervaren dan mannen. En dat zij hiervan ook vaker melding maken.

We doen uitgebreid onderzoek naar het gebruik van geneesmiddelen en mogelijke gevolgen daarvan tijdens de zwangerschap. Moeders voor Morgen is het landelijke register. We vragen alle zwangeren in Nederland, ook via de verloskundige, om mee te doen aan dit onderzoek. Aanmelden kan op moedersvanmorgen.nl. We vragen hen welke geneesmiddelen zij gebruiken, of zij een coronavaccinatie hebben gehad, of zij zelfzorg-medicatie gebruiken, zoals paracetamol. En misschien gebruiken ze niets, dat is ook interessant om te weten. We volgen de groepen zwangeren in de tijd, tot na de geboorte. Zo onderzoeken we of een geneesmiddel veilig is. Dit soort onderzoeken heeft laten zien dat het coronavaccin veilig is voor moeder en kind.

Door onderzoek naar ervaringen en gevolgen van geneesmiddelengebruik kunnen we kennis vergaren. Waar we naar toe willen is meer gepersonaliseerde medicatie, op maat dus. Voor iedereen, niet alleen voor zwangeren. Maar zover zijn we nog lang niet.’