Wereld van Jansje: waar mensen werken met een verstandelijke handicap

Mensen met het syndroom van Down hebben hun 21e chromosoom drie keer. Geen toeval dus dat jaarlijks op 21 maart de Werelddownsyndroomdag wordt gevierd. Een extra reden om de medewerkers van de Wereld van Jansje, lunchroom/ cadeauwinkel flink in de spotlight te zetten.

‘Goedemorgen, jongens! We gaan vandaag mooie dingen maken. Hoe is het met iedereen?’ – klinkt er uit de keuken. Enthousiast wordt er geantwoord: ‘Goed!’. De keukenmanager kijkt zijn medewerkers vriendelijk aan. ‘Even een belangrijke mededeling: gisteren heeft iemand de koeling per ongeluk uitgezet, met de knopjes. Dat is zonde, maar kan gebeuren. Daarom leg ik aan iedereen nog even een keer de knopjes uit.’

Zelfstandige talenten

De deuren zijn nog maar net geopend wanneer we de Wereld van Jansje binnenstappen, lunchroom slash cadeauwinkel in de Grote Houtstraat in Haarlem. Hier werken mensen met een verstandelijke handicap, of, zoals ze liever zeggen: mensen met verschillende talenten en mogelijkheden. ‘Zij runnen hier echt de boel’, vertelt Esther Gijze, bedrijfsleider bij de Wereld van Jansje. ‘Er werken nu 23 mensen in een arbeidsmatige dagbesteding bij ons, maar mensen staan in de rij om hier te mogen werken.’ In het selectieproces zitten wel bepaalde eisen. Esther: ‘Je hebt een bepaalde zelfstandigheid nodig. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk dat werknemers hier zelfstandig naartoe kunnen komen. Daarvoor moeten we ook in overleg met de ouders.’

Een keurige gastheer

Zo komt Gerben (32) elke dag naar zijn werk toe met de fiets. Hij werkt al vanaf dag één bij de Wereld van Jansje, 12 jaar inmiddels. ‘Ik werk zowel in de winkel als in het restaurant en ik vind het allebei heel erg leuk. De ene week doe ik de kassa, de andere week sta ik in de keuken. Maar ik vind het vooral leuk om gastheer te zijn. ‘Om bij Jansje te kunnen werken is een grote mate van zelfstandigheid en leergierigheid gevraagd’, vertelt Esther. ‘Wat betreft emotionele ontwikkeling zijn ze tussen de vier en twaalf jaar oud. Ze moeten het vooral leuk vinden om met klanten om te gaan. Maar dat zit bij Gerben wel goed. Hij is altijd heel formeel en keurig en stelt iedereen op zijn gemak.’

Vier keer begroet

Intussen is Willemien binnengekomen, een vaste klant die door al het personeel uitbundig wordt begroet. ‘Het komt eigenlijk maar weinig voor dat je zó vriendelijk welkom wordt geheten in een winkel’, zegt Esther. ‘Bij ons wordt je zelfs meerdere keren welkom geheten.’ Gerben vult aan: ‘Wel vier keer!’ Esther: ‘Daarnaast zijn we niet zomaar een cadeauwinkel. We verkopen producten met een verhaal. Zo hebben we in 2014 een eigen productielijn in Nepal opgezet waar alles fair trade wordt gemaakt, soms door vrouwen met een beperking. We maken het mogelijk dat mensen voor zichzelf kunnen zorgen én werk hebben.’

Hemeltjes van vilt

Naast een werkplek voor mensen met een verstandelijke beperking geeft Jansje haar medewerkers ook creatieve vrijheid. Esther: ‘We bedenken dan samen een product die we laten ontwerpen en vervolgens in Nepal laten produceren.’ Zoals de vilten hemeltjes, gemaakt door vrouwen uit Nepal. ‘Die kunnen hun kinderen naar school sturen doordat wij ze werk geven. Onze kaartenlijn van vilt verkocht niet goed, dus zijn we om de tafel gaan zitten om te bedenken welk ander product van vilt we konden gaan laten maken. Het is namelijk wel de bedoeling dat het vilt gemaakt kan blijven worden, anders zitten ze in Nepal zonder werk.’

Grenzen verleggen

Achterin de winkel bevindt zich een lunchroom, die recentelijk werd uitgeroepen tot leukste lunchroom van Noord-Holland en Haarlem. Op de menukaart staan biologische gerechten, gemaakt met lokale en seizoensgebonden ingrediënten. De tafeltjes staan dichtbij de open keuken, waardoor je een beetje kunt meegenieten van de georganiseerde chaos. ‘Binnenkort willen we het gas vervangen door inductie’, vertelt Esther. ‘Dan kan de kok ook een van onze medewerkers achter het fornuis begeleiden, zonder dat we bang hoeven te zijn voor brandgevaar. Ook willen wij de ze steeds meer betrekken bij processen, zoals de inkoop. Laatst waren we vanwege de verbouwing een week gesloten en zijn we met onze werknemers op bezoek gegaan bij een aantal leveranciers. Zo verleggen we de grenzen.’

De hele dag zingen

Wat Jansje ook zo leuk maakt, is dat je in eerste instantie eigenlijk helemaal niet doorhebt dat het gros van het personeel een verstandelijke handicap heeft. ‘Dat komt omdat het niveau bij ons heel hoog ligt’, legt Esther uit. ‘We willen geen winkel zijn die op subsidie draait met een aantal geknutselde producten en een lunchroom waar het eten net aan is. Nee, we willen verrassen met producten die onder andere door dagbestedingsplekken zijn gemaakt waarvan je het niet meteen ziet.’ Gerben is al jaren fan van de Wereld van Jansje en haar producten en er zijn eigenlijk geen momenten die hij niét leuk vindt. ‘Ik zing vaak, omdat ik dan beter articuleer. Soms kom ik ‘s ochtends zingend de winkel binnen en zing ik de hele dag door.’

Misbruik van de minderheid

De Wereld van Jansje is dan ook geen plek waar medewerkers gepamperd worden of anders worden behandeld. Esther: ‘De realiteit van de buitenwereld is keihard en daar willen ze graag op voorbereiden. Het gebeurt dan ook wel eens dat er klanten binnenkomen die wat ouderwets denken. Een mevrouw kwam binnen en zei: “Wat leuk dat jullie hier werken met debielen!”. Of dat één van onze medewerkers in de lunchroom in haar kont geknepen wordt. Ze zijn nou eenmaal een minderheid en daar wordt soms misbruik van gemaakt. Die klanten spreken we daar wel op aan.’ Er lopen ook pedagogen in de winkel rond, die Esther helpen in het begeleiden van de medewerkers. ‘Waar mijn oog als bedrijfsleider wat meer gericht is op de winkel en de winst, is de pedagoog wat meer gericht op hen.’

Een feestje bouwen

Wat de grootste uitdaging is aan werken met verstandelijk gehandicapten? Om ze niet te overvragen, volgens Esther. ‘Ze zijn zo lief dat ze heel snel overal ‘ja’ op zeggen. Maar het is niet de bedoeling dat ze alles gaan doen. Gelijkwaardigheid is heel belangrijk.’ Wat Esther enorm waardeert is dat alle medewerkers het ook vooral ontzettend naar hun zin hebben. ‘Dat is waar het om gaat: hard werken is goed, maar je moet het vooral léuk hebben. Als ik hier binnenkom, word ik geknuffeld en wordt me verteld hoe mooi ik ben. Daar word ik zó blij van! Daar krijg ik echt een positieve boost van, dag in dag uit.’ Gerben voegt daaraan toe: ‘Ik begin de dag met een kop koffie. Even acclimatiseren. Dan gaat om 10.00 uur de deur open en dan gaan we een feestje bouwen!’

Met de toekomst is Esther ook iedere dag bezig. ‘Hoe worden we toekomstbestendig in een wereld waar stenen winkels wegvallen? Hoe zorgen we dat we zo succesvol blijven en klanten blijven verrassen? Dat zijn dingen waar de focus op ligt. Een Jansje 2.0 zou heel leuk zijn – we zitten eraan te denken om in Alkmaar een tweede winkel te openen. Zo zouden we er een keten van kunnen maken. We gunnen heel het land een Jansje.’