Brein en buik zijn dikke vrienden

Wat is het verband tussen onze darmflora en ons geestelijk welzijn? Jeroen Raes is pionier in het microbioomonderzoek. Hij onderzoekt hoe darmbacteriën ons welbevinden beïnvloeden.

Wat is darmflora?

“De darmflora is een ecosysteem van miljoenen bacteriën, virussen en eencellige organismen. Zij zorgen voor de spijsvertering, vormen een eerstelijns defensie tegen ziekteverwekkers en spelen een rol bij het regelen van het immuunsysteem. Alle mensen hebben dezelfde groepen bacteriën in hun darmflora, maar ieder mens heeft een eigen specifiek profiel. Darmflora is overigens een wat ouderwets woord dat onterecht de associatie met flora oproept. Ik zeg het nog vaak, maar tegenwoordig gebruiken we ook de termen microbiota en microbioom. Microbiota zijn alle microorganismen die op en in je lichaam leven. Het microbioom is het genoom, de genetische samenstelling, van al die organismen.”

Hoe heeft de darmflora invloed op de hersenen?

“Daarover bestaan verschillende theorieën. Een theorie gaat uit van de metabole capaciteit van de darmflora – ze is eigenlijk een fabriekje van chemische stoffen. Darmbacteriën kunnen stofjes maken of afbreken die invloed hebben op de hersenen. Zo zijn er veel soorten bacteriën die neurotransmitters zoals serotonine, dopamine (‘gelukshormonen’, red.) en gaba (een aminozuur) kunnen produceren. Al die stofjes worden aangemaakt in de darm en kunnen, als ze erin slagen de bloed-breinbarrière te passeren, inwerken op de hersenen. Een andere verklaring wordt gezocht in de nervus vagus, je langste zenuw die de hersenen verbindt met je darmen en andere organen. Via deze connectie kunnen darmbacteriën de zenuwen in onze hersenen prikkelen. En omgekeerd: de hersenen kunnen signalen naar de darm sturen. Dan is er nog een derde theorie, die stelt dat een ontsteking in de darmen gelinkt zou zijn aan een ontsteking in de zenuwen. Er zijn aanwijzingen dat al deze routes mogelijk zijn, maar ze zijn nog niet bewezen.”

Is er een relatie tussen de gesteldheid van je darmflora en je mentale gezondheid?

“Een verstoorde darmflora wordt in verband gebracht met allerlei aandoeningen in de hersenen, zoals autisme, dementie, parkinson en alzheimer. Een grootschalige studie die we net hebben afgerond, toont aan dat een bepaalde verstoring van de darmflora kan worden geassocieerd met depressie. Mensen met een depressie hebben een verhoogde frequentie van dat type darmflora; ze hebben een tekort aan bepaalde bacteriën die ontstekingen onderdrukken. De uitkomst van het onderzoek wil echter niet zeggen dat er een oorzakelijk verband is. De volgende stap bestaat uit testen om die causaliteit vast te stellen.”

Zijn er manieren om je darmflora gezond te maken of te houden?

“Dat is natuurlijk de million-dollar question! Die vraag wordt me vaak gesteld en ik vind het frustrerend dat ik er geen antwoord op heb. We begrijpen inmiddels wat een gezonde darmflora is. Nu wordt onderzocht welke manieren er zijn om de darmflora positief te beïnvloeden. Er zijn natuurlijk huis-tuin-en-keukenmiddeltjes, maar die kennen we allang uit de algemene voedingsvoorschriften: eet gezonde en gevarieerde voeding met veel vezels. Dat laatste geldt overigens niet voor mensen met het prikkelbaredarmsyndroom. Een gericht advies voor de darmflora kan op dit moment nog niet worden gegeven en als we straks wel kunnen adviseren, dan zal het advies per persoon verschillend zijn.”

Wat is echt funest voor de darmflora?

“Antibiotica. In de jaren zestig en zeventig werden ze, in ieder geval hier in België, te pas en te onpas voorgeschreven. Zelfs voor een griepje, wat toch een virus is en geen bacterie. Antibiotica verstoren de darmflora. Bij de meeste mensen herstelt ze zich, maar dat kan soms een jaar duren en soms wordt de darmflora nooit meer zoals ze was. We moeten antibiotica dus met mate gebruiken: alleen als het echt nodig is, bijvoorbeeld bij een zware longinfectie of oorontsteking.”

Kun je invloed op je stemming en gevoelens uitoefenen door je darmflora te veranderen?

“Er is nog niet voldoende kennis en ervaring om die vraag te beantwoorden, maar het is duidelijk dat er een verband is. Onderzoek met muizen, en ook met mensen, wijst uit dat gevoelens van angst worden beïnvloed door de darmflora. We zijn nog niet zo ver dat we deze bevindingen kunnen omzetten in recepten of medicijnen. Er is dus hoogstwaarschijnlijk een verband tussen je darmflora en je geestelijk welzijn. De komende jaren zal moeten blijken of het kan worden hardgemaakt. Vervolgens duurt het nog minstens tien jaar voordat er een pil op de markt is.”

Kunnen we in de nabije toekomst depressies en andere geestelijke gezondheidsklachten met probiotica behandelen?

“Er zal inderdaad een route via de darmflora komen: een probioticum, een cocktail van de belangrijkste bacteriën uit de darmflora als medicijn. We moeten dan dus eerst de causaliteit bewijzen. Zo’n probioticum zal overigens geen wondermiddel zijn, maar een van de onderdelen van een behandeling. Niet alleen voor de geestelijke gezondheid is de darmflora interessant, ook voor de lichamelijke gezondheid. Er is een duidelijke link tussen darmflora en ziektes als de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, obesitas, diabetes type 2, harten vaatziekten en darmkanker. Binnen de geneeskunde zal een nieuwe tak ontstaan die zoekt naar behandeling via de darmflora.”

Wat is uw hoop voor de toekomst?

“Ik hoop dat we binnen tien of vijftien jaar de darmflora gericht kunnen moduleren. Dan nemen we bij een bepaalde aandoening of verstoring een staaltje van de ontlasting en kunnen we met een pil of probiotica de darmflora 'resetten' naar een gezondere toestand.”

Over Jeroen Raes

Prof. dr. Jeroen Raes is hoogleraar aan de KU Leuven (faculteit geneeskunde, Rega Instituut) en vicedirecteur van het VIB Centrum voor Microbiologie. Hij doet onderzoek naar de invloed van de darmflora op de lichamelijke en geestelijke gezondheid.