Mindfulness in de klas: 'Kinderen zijn liever voor elkaar'

Mindfulness staat voor bewust aanwezig zijn in het hier en nu, afstappen van de automatische piloot en je focussen op datgene waar je mee bezig bent. Niet alleen voor volwassen is dit een effectieve manier voor meer concentratie, ook kinderen op de basisschool hebben er baat bij. 'Kinderen zijn zelfbewuster en liever voor elkaar.'

Mindfulness (of aandachtstraining) wordt de laatste jaren steeds meer op scholen toegepast. De praktische oefeningen zijn afkomstig uit het boeddhisme en in de jaren 60 door de Amerikaanse hoogleraar Jon Kabat-Zinn bewerkt tot anti-stressoefeningen. Daarna deden mindfulnessoefeningen wereldwijd steeds verder hun intrede in de zorg, het bedrijfsleven én op scholen. Positief, vindt mindfulnesscoach Hélène van Oudheusden. Haar missie is om kinderen al vroeg te leren dat het veilig is om stil te staan bij hun gedachten en emoties.

Opleiding

Ze vertelt: ‘Ik doe zelf al twintig jaar aan mindfulness en meditatie. Toen ik vanaf 2006 meer voor scholen ging werken, heb ik de mindfulness-oefeningen die ik voor mezelf deed ook aan kinderen geleerd. Daarna heb ik nog de opleiding MindfulKids gedaan omdat ik merkte dat sommige schooldirecteuren het belangrijk vinden dat je daarin een diploma hebt. Zij willen graag een wetenschappelijke basis en onderbouwing zien. Gelukkig hebben tal van onderzoeken reeds bewezen dat mindfulness een positief effect heeft op hoe kinderen zich voelen.’

Onderzoek

Van Oudheusden refereert mede naar het onderzoek van MindfulKids zelf, uitgevoerd door Eva van de Weijer-Bergsma (post-doc onderzoeker en psycholoog) en Susan Bögels (hoogleraar orthopedagogiek en mindfulnesstrainer). Beide werkzaam bij de UvA-Virenze en de Universiteit van Amsterdam. Uit dit onderzoek blijkt dat kinderen die mindfulness op school krijgen minder piekeren, zich bewust zijn van hun emoties, zich gelukkiger voelen en hun leven meer als begrijpelijk en betekenisvol ervaren.

Pedagogische problemen

Van Oudheusden wordt vaak zelf door scholen benaderd. ‘Ik word door scholen gebeld met vragen als: “We hebben problemen met ons pedagogisch klimaat” of “Er wordt gepest, de kinderen zijn snel afgeleid of er is een ruzie die maar niet opgelost wordt”. Soms gaat het jaren terug; bepaalde issues blijven doorzeuren. Dan kom ik om de hoek kijken. Ik geef een aantal lessen in mindfulness, maar geef de kinderen ook andere oefeningen om ze aan het denken te zetten. Deze extra oefeningen zet ik in, omdat het standaard achtweekse mindfulness-programma geen maatwerk is. Terwijl ieder kind en elke klas een andere anti-stressaanpak nodig heeft.’

Oefeningen

Maar wat zijn dit dan voor oefeningen? Van Oudheusden: ‘Bij de oefeningen kun je denken aan: schrijf een week lang al je gevoelens ‘s avonds op. Daarnaast vinden sommige kinderen het fijn om te dansen tijdens mindfulness.’ Van Oudheusden observeert een klas altijd goed voordat ze aan de slag gaat. ‘Soms heb je een drukke klas, maar soms zijn het ook maar drie kinderen die onrust veroorzaken’, vertelt ze. ‘Ik neem die drie kinderen vóór de mindfulnessles dan even apart en ga alvast een-op-een met hen aan de slag, zodat we weer centraal kunnen eindigen.’

Emoties

Ze licht toe: ‘Ik geef hen de verantwoordelijkheid om de oefening alvast zelf goed te doen en vervolgens doen ze extra hun best tijdens de stilteoefening in de klas. Soms is het ook alleen al die extra aandacht waar deze kinderen behoefte aan hebben.’ De stilteoefeningen van Van Oudheusden maken regelmatig emoties los bij kinderen. Ze vertelt: ‘Sommige kinderen huilen tijdens een stilteoefening. Als ik dan vraag wat er aan de hand is, komen er dingen uit als: “Mijn vader komt nooit naar een ouderavond”. Ouders zijn zich er vaak niet van bewust, maar hun rol op school is heel belangrijk voor het kind. Het gaat om een diepere laag van verbinding: papa en mama zijn er voor mij.’

Waarnemingen

Daarom biedt Van Oudheusden op YouTube mindfulnessoefeningen voor ouders aan die zij samen met hun kind(eren) kunnen doen. De oefeningen kunnen voor kinderen die niet in connectie staan met hun binnenwereld best spannend zijn. De ogen sluiten tijdens een stilteoefening is dan ook niet altijd nodig. Intussen tekenen mag ook. Het gaat om een rustmoment.’ Na de stilteoefening in de klas vraagt Van Oudheusden wat de kinderen gehoord hebben. ‘Alle waarnemingen zijn juist’, zegt ze beslist.

Focus

‘Ook als een buurvrouw geen vogels heeft gehoord, dan is de waarneming van het kind dat ze wel gehoord heeft nog steeds juist. Dit is tevens een leermoment voor leerkrachten: als een kind een antwoord geeft dat je niet verwacht, kan dat nog steeds juist zijn.’ Omdat iedereen mindfulness op een andere manier beleeft, maakt Van Oudheusden gebruik van de zintuigen. Bij de een moet je zeggen: hoor je dit, bij de ander voel je dit en bij weer een ander zie je dit? Door een kind zich te laten richten op één zintuig ontstaat er focus. En dat is waar het om gaat bij mindfulness.’

Positieve effecten

Als we vragen wat volgens haar nu écht de positieve effecten van mindfulness op kinderen is, zegt Van Oudheusden: ‘Door mindfulness nemen kinderen verantwoording voor wat ze voelen, waardoor ze liever met elkaar omgaan. Ze durven namelijk te zeggen: “ik heb nu pijn” in plaats van “jij doet mij pijn”. De ander wordt dan nieuwsgierig naar hoe hij het kan goedmaken en ziet het niet als een aanval. Ze blijven dus dichter bij zichzelf en worden zelfbewuster. Zo leren ze ook dat ze een “bubbel” om zich heen hebben, waardoor ze niet direct op elke prikkel hoeven te reageren. Maar eerst denken: wat wil ik hiermee? Hierdoor hebben ze minder stress en begrijpen ze elkaar beter.’

Een state of mind

Mindfulness beperkt zich niet tot de mindfulnessoefeningen volgens Van Oudheusden. ‘Het is een state of mind: je kunt niet aan mindful teaching doen, als je de kinderen een mindfulnessoefening geeft en zelf je Instagram bijwerkt. Veel leraren willen wel iets met mindfulness doen, maar vinden het ongemakkelijk om de oefeningen in de klas toe te passen omdat ze het niet gewend zijn. Negen van de tien keer adviseer ik dan ook om de oefeningen eerst voor zichzelf te doen zodat zij rustiger voor de klas staan.’

Aarden op school

Wie kan beamen dat dit werkt, is kleuterjuf Ylona Heijgelen. Zij geeft les op een basisschool in Naarden en heeft mindfulness onderdeel gemaakt van haar lesprogramma. Ylona vertelt: ‘In 2009 kreeg ik een burn-out. Mindfulness heeft mij geholpen om daar goed mee om te gaan. Ik besefte dat als ik rustig voor de klas sta de kinderen ook meer ontspannen zijn.’ Reden genoeg voor Ylona om mindfulness ook in de klas toe te passen. ‘Gedurende de dag pas ik diverse mindfulnessoefeningen toe. We beginnen vaak met de zonnegroet. Met als doel om echt even te aarden op school.’

De zonnegroet

De zonnegroet bevordert het concentratie- en coördinatievermogen van de kinderen. En dat merkt Ylona in de klas: ‘Op deze jonge leeftijd, bij de kleuters, merk ik al hoe fijn het voor de kinderen is dat ze nu al leren om af en toe rustmomenten te pakken. Ze kunnen zich daarna beter concentreren en het is opvallend rustiger in de klas dan wanneer we de oefeningen niet doen.’ Naast de zonnegroet, werkt Ylona met meditatie- en yogakaarten in de klas waarmee kinderen spelenderwijs in aanraking komen met mindfulness.

Loslaten

Ylona: ‘Een van de opdrachten op de kaarten is bijvoorbeeld: de ballon. Ik vraag dan aan de kinderen: alle drukte uit je hoofd blaas je in een ballon. Hoe voelt het om de ballon los te laten?’ Ylona is ervan overtuigd dat eigenlijk elke school mindfulness zou moeten toepassen, omdat zowel kinderen als leerkrachten en ouders daar baat bij hebben. ‘Ik noem het op school geen mindfulness, want voor sommige mensen schrikt die term af. Het zijn ontspanningsoefeningen en die zijn voor iedereen goed. Voor leraren, kinderen én ouders.’

Meer weten over mindfulness in de klas? Ga naar: www.helenevanoudheusden.nl.