Heeft klimaatverandering ook invloed op onze gezondheid?

Bij het woord 'klimaatverandering' verschijnen er waarschijnlijk beelden van de natuur op je netvlies: overstromingen, smeltende ijskappen, verbleekte koraalriffen... Maar de temperatuurstijging rammelt óók met onze gezondheid. We zetten een aantal gevolgen van klimaatverandering voor onze gezondheid op een rij.

Hitte en UV-gerelateerde ziekten en sterfte

Zomers worden warmer en hittegolven steken vaker de kop op. Hoewel hitte ons naar buiten lokt en indirect voor meer lichaamsbeweging in de frisse lucht zorgt, leidt het ook tot overmatige blootstelling aan UV-straling. Aangezien de dikte van de ozonlaag sinds 1980 door schadelijke gassen is afgenomen, is de intensiteit van UV-straling verhoogd. En daarmee de gezondheidsrisico’s.

UV-straling beschadigt het DNA in onze huidcellen met als mogelijk gevolg: huidkanker. In de periode 1990-2019 is het aantal gevallen van huidkanker met het type melanoom in Nederland sterk gestegen. Bij mannen is het aantal vier keer zo hoog geworden; bij vrouwen drie keer.

Hitte is daarnaast een grote boosdoener voor ouderen, chronisch zieken, jonge baby’s en andere kwetsbare groepen. Bij deze risicogroepen is de dorstprikkel en zweetproductie lager. Het lichaam heeft daardoor meer moeite met afkoelen en hydrateren, waardoor het niet kan opboksen tegen de hitte. Soms heeft dat dodelijke gevolgen, zoals tijdens de hittegolf van 2019. Toen raakte het kwik een recordtemperatuur van 40,7 °C aan en vielen er 400 meer doden dan verwacht.

Hittegolven zijn bovendien ideale kweekvijvers voor zomersmog. Als je in stedelijke gebieden vaak in de buitenlucht sport of werkt, loop je door de verontreinigde lucht meer risico op gezondheidsklachten. Denk aan hoofdpijn, misselijkheid en kortademigheid. In het ergste geval kan te veel blootstelling aan vervuilde lucht zelfs leiden tot sterfte. Zo wijst onderzoek uit dat verontreinigde lucht mogelijk een rol speelt bij de wekenlange hete zomer van 2003.

Hoger risico op allergie- en luchtwegklachten

Een ander gevolg van klimaatverandering is het verhoogd risico op allergieën en luchtwegklachten. Door de temperatuurstijging kunnen allergenen vrijer door de lucht bewegen. Dit risico is dan ook relatief hoog in drukke steden. Met dit gegeven in je achterhoofd is het daarom niet verrassend dat het aantal allergische aandoeningen als hooikoorts en eczeem in West-Europa in de afgelopen decennia is toegenomen.

Hoge temperaturen en een hoge luchtvochtigheid dringen namelijk de huizen binnen en die broeierige omstandigheden zijn ideaal voor vochtvorming en schimmels. En dat wakkert astma aan. Om je een idee te geven: in de Verenigde Staten dragen vocht en schimmels zo’n 40% bij aan astmaklachten.

Psychische klachten

Onze mentale gezondheid is helaas ook niet immuun voor klimaatverandering. Hoewel de mentale gevolgen in Nederland minder aanwezig zullen zijn dan in andere delen van de wereld, kan het geen kwaad om bij dit effect stil te staan. Denk aan depressies als gevolg van een falende oogst door extreme droogte of een huis dat is verwoest door een bosbrand of overstroming. Taiwanese onderzoekers concluderen bijvoorbeeld dat het aantal zelfmoorden in hun land tijdens een hittegolf met bijna 50% stijgt en ook in Australië is het verband tussen droogte en zelfmoord onder de boerenbevolking aangetoond.

Volgens Mark van Vugt, hoogleraar evolutionaire psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, wordt het mentale effect onderschat. In dagblad Trouw zegt hij: “De verwachting is dat het aantal mensen met mentale gezondheidsproblemen mondiaal fors toeneemt als gevolg van klimaatverandering. Dan hebben we het nog niet eens over klimaatmigranten met aanpassingsproblemen aan hun nieuwe cultuur. Bij die groepen zien we meer mensen met psychiatrische klachten, zoals schizofrenie, dan onder de oorspronkelijke bevolking.”

Toegegeven: de taferelen voelen misschien aan als een ver-van-mijn-bed-show. Toch werkt de overdaad aan beelden op televisie en social media in op onze mentale gezondheid. Beelden van allesverwoestende tsunami’s en gewonde koala’s bij bosbranden activeren ons alarmsysteem. Dat heeft tot gevolg dat negatieve emoties als angst, schuld en schaamte worden losgewekt.

Nieuwe infectieziekten

Ten slotte betekent gesjoemel met het klimaat ook gesjoemel in ecosystemen, waardoor (nieuwe) infectieziekten om de hoek komen kijken. Ziekteverwekkers kunnen door extreme regen bijvoorbeeld in watersystemen en vervolgens in ons drinkwater terechtkomen. Hard bewijs ontbreekt daar (gelukkig) voor, maar de mogelijkheid is er zeker.

Een onderzoek in Science toont aan dat bijna de helft van de 40.000 onderzochte diersoorten wereldwijd zich al aan het verplaatsen is vanwege het veranderende klimaat. Wanneer dieren tijdens hun zoektocht naar een ander leefgebied in contact komen met mensenmassa’s kan dat behoorlijk misgaan, omdat virussen de kans krijgen om over te springen van dier op mens. Je begrijpt vast waar we heen willen…

Want ja, helaas ondervinden we nu allemaal de forse gevolgen van zo’n dierlijke volksverhuizing. Een recente studie over het coronavirus bevestigt het onderzoek in Science: COVID-19 schijnt een directe link te hebben met klimaatverandering. Deze studie bewijst dat het virus in Zuid-China van een vleermuis op de mens is overgesprongen. En wat blijkt? De Chinese regio is door klimaatverandering ideaal geworden voor de groei van tropisch regenwoud, het type vegetatie waar vleermuizen zich thuis voelen. De optelsom is dan snel gemaakt.

Ander perspectief

Nogmaals: klimaatverandering zou je niet één, twee, drie aan onze gezondheid linken. Toch kan het verre van kwaad om de oogkleppen verder open te klappen en op de hoogte te zijn van de effecten. Zowel van de kleine als grotere.

Bronnen: RIVM-rapport ‘Effecten klimaat op gezondheid: Actualisatie voor de Nationale Adaptatiestrategie’ & ZonMw-rapport: ‘Kennisagenda Klimaat en Gezondheid’.